woensdag 4 juni 2014

Zelfregulatie als ‘missing link’

Zelfregulatie is een term die ik gebruik om iets aan te duiden dat al van oudsher bekend staat als de ‘gulden middenweg’, een begrip dat in onze cultuur wordt opgevat als een wat gezapige levenshouding die weinig spannends belooft, omdat het lijkt alsof het een rem betekent op iedere heftige beleving of groots verlangen. Het lijkt ook alsof die middenweg buiten onszelf ligt en we moeten volgen in een spoor dat reeds is uitgezet, wat een lichte wrijving geeft met ons moderne gevoel van zelfbepaling. Zelfregulatie is niets anders dan het midden houden tussen de extremen zoals het ook in de oudheid werd bedoeld, maar het woord ‘zelf’ maakt dat het voor mijn gevoel dichterbij staat en binnen de eigen verantwoordelijkheid ligt.

De moderne mens heeft een negatieve associatie met woorden als zelftucht of zelfdiscipline, die in het verleden synoniem waren voor zelfregulatie, omdat het hard en bestraffend klinkt. Veel mensen hebben al het gevoel dat ze zoveel moeten en proberen juist een moment en een gelegenheid te vinden om aan alle dwang te ontsnappen. De moderne mens wil ‘uit zijn bol gaan’ en zich even helemaal laten gaan om zich goed te voelen.


Toch zien we keer op keer dat dit uit je bol gaan niet zonder risico’s is want in toenemende mate vallen er doden onder jongeren door onverantwoord gebruik van drank en drugs. Relaties staan in de huidige tijd onder grote druk door een overvloed aan mooie en aantrekkelijke mensen en het welvaartsidee dat iedere dag in het leven een ‘kans’ is zodat je jezelf van geen enkel pleziertje wilt beroven. Er wordt ons voorgespiegeld dat we ons nooit mogen vervelen, omdat overal wel iets leuks te doen is, als je maar positief blijft. Reclames maken ons wijs dat we er voortdurend voor moeten oppassen iets te missen en suffig thuis op de bank zitten terwijl anderen feest vieren. We leren van de shampoo-reclames dat we ‘het waard zijn’ en van de loterij dat we niet die kans op 10 miljoen moeten laten schieten, zodat straks de buren met dezelfde postcode die wél een lot hadden gekocht ons kunnen uitlachen. Ieder mens kan tegenwoordig opdreunen dat hij ‘alles uit het leven wil halen wat er in zit’ zonder te weten hoe dit moet worden waargemaakt, omdat geluk voelt als een soort verplichting, zoals vroeger iedereen automatisch geboren werd in ‘zonde’ ook zonder te weten waarom.
 
Jonge mensen zijn hongerig

In de Telegraaf van een dag geleden was er een oproep van een GGZ-arts om bepaalde feesten waarvan bekend is dat er veel drugs wordt gebruikt voortaan te verbieden. Een pleidooi voor een ‘keiharde aanpak’ zoals die te verwachten valt na een periode waarin het gedogen is verworden tot een totale onverschilligheid. Opeens moet er flink opgetreden worden zodat de jongeren zien dat het menens is en zich met een schok bewust worden dat ze op de verkeerde weg zijn. Opeens komt het heldere zonlicht van de braafheid door de mistwolken heen schijnen en zien jongeren het nut en het belang in van een meer gereguleerd leven in overeenstemming met de burgerlijke maatstaven. Ik dacht het niet.

Jonge mensen zijn hongerig naar ervaring en hebben inderdaad vaak nog niet het vermogen om realistisch de gevaren van bepaalde gedragingen in te zien als iedereen om hen heen hetzelfde doet en hun ouders van mening zijn dat ze niet te betuttelend mogen zijn, omdat dit jongeren zou belemmeren in het vinden van hun eigen verantwoordelijkheid. Ik denk zelf dat je jeugdigen net zo lang moet beschermen, disciplineren en voorlichten totdat ze met hun gedrag hebben laten zien dat ze eigen verantwoordelijkheid aankunnen. 

Uiteindelijk gaat het niet om de gezondheid van jongeren, maar om de redenen waarom ze die gezondheid waarderen en er vrijwillig voor kiezen van hun lichaam en geest geen vuilnisvat te maken, roofbouw te plegen op hun gestel en omgang te zoeken met figuren die er een destructieve levensstijl op nahouden. De manier waarop veel jongeren zichzelf naar de vernieling helpen is geen kwestie van niet om kunnen gaan met seks, drank of drugs, maar op een dieper niveau niet om kunnen gaan met zichzelf. Met de dubbelzinnige boodschappen waarmee jongeren bestookt worden van aan de ene kant iets van hun leven maken, met ambitie en professionaliteit, terwijl ze tegelijkertijd ‘gewoon zichzelf moeten zijn’ en alle remmen los mogen gooien, waarbij keer op keer het cliché van ‘je leeft maar één keer’ naar hun hoofd wordt geslingerd.

Waardeverlies door commercie

Ik denk dat veel volwassenen jongeren onbedoeld in de war maken omdat ze het eigenlijk zelf niet zo goed meer weten. Wat zijn de waarden van een cultuur eigenlijk die in toenemende mate op geld is gebaseerd, waar een politiek stelsel langzaam in de uitverkoop gaat en het speelterrein wordt van de grootste multinationals? Hoe kun je je kinderen eigenlijk nog wijs maken dat stemmen belangrijk is en ze geen stem verloren mogen laten gaan, als onverschillig waar ze op stemmen het kabinet dat gevormd wordt gewoon de plannen zal uitvoeren die al klaar liggen? Hoe leer je je dochter de betekenis van seks, liefde en intimiteit als seks steeds meer een product wordt en steeds meer producten met seks moeten worden geassocieerd om ze te verkopen? Hoe leer je jonge mensen om hun geweten te volgen als de mensen op de meest invloedrijke posities in onze samenleving dit regelmatig zelf ook niet doen?   

Als bedrijven gegijzeld worden door hun eigen aandeelhouders, die geen belang hebben bij een gezonde onderneming op de lange termijn, omdat ze het bedrijf op de eerste plaats zien als een ‘geld-makerij’ zoals Henry Ford het  lang geleden al verwoordde en geen enkele interesse hebben in eerlijke en duurzame producten. 

Mensen vluchten in het persoonlijke domein als de kaders van de hun omringende maatschappij steeds minder duidelijk worden. Maar op den duur is dat tevergeefs, want de maatschappelijke werkelijkheid die we met elkaar delen is uiteindelijk onontkoombaar. Als er geen beroepseer meer bestaat, maar alles draait om de snelle winst, met wat voor soort waarden moeten we jongeren dan grootbrengen? Als we eerlijke mensen van ze maken zullen ze in het maatschappelijk leven lelijk hun neus gaan stoten en ontdekken dat alles van de corruptie en de vriendjespolitiek aan elkaar hangt.

Dodelijk verveeld

Mijn vroegere conservatieve ideeën en mijn radicale afkeer van drank en drugs heb ik door de jaren heen losgelaten want ik zie de middelen nu eerder als symptomen van een schreeuw om hulp dan als het feitelijke probleem. Mensen die hun geest constant benevelen en verdoven zeggen eigenlijk dat ze de druk van het leven niet aankunnen en geen weg weten te vinden in met zichzelf omgaan. Dit kan meerdere oorzaken hebben variërend van het wegdrukken van emotionele pijn die stamt uit het verleden, maar ook vaak ordinaire verveling die samenhangt met een stuk betekenisverlies door het wegvallen van religie, spiritualiteit en algemeen gedeelde geestelijke waarden. Vroeger zopen mensen omdat hun leven uitzichtloos was. Nu zuipen mensen omdat er teveel mogelijk is en er daarom ook potentieel teveel dingen verloren zullen gaan waar ze eventueel ook voor hadden kunnen kiezen. De economische crisis is voor een deel van de jongeren een oplossing voor de zogenaamde welvaartsdepressie, het gek worden van de keuzemogelijkheden. Met minder opties en meer moeite moeten doen om te overleven, wordt het vanzelf wat rustiger in de bovenkamer. Een vernieuwde kennismaking met de rauwe kant van het leven veroorzaakt door het langzaam wegvallen van de sociale zekerheden doet bijna verfrissend aan.

Een Tibetaanse monnik werd eens gevraagd wat hem het meeste was opgevallen aan westerse spirituele zoekers. Hij antwoordde dat het hem opviel dat er weinig westerlingen waren op het spirituele pad die in staat waren met één soort van geestelijke oefening hun hele ontwikkeling te richten en hun discipline en wilskracht op te bouwen. Ze gingen naar zijn idee teveel kanten tegelijk op en probeerden van alles en nog wat. Ik herkende onmiddellijk wat hij bedoelde, maar het kostte me nog jaren om voor mezelf een manier te vinden om mijn eigen ontwikkeling op een eenvoudige wijze te richten en te stabiliseren. Bij iedere nieuwe fase van je levenspad heb je als westerling toch steeds het gevoel dat er opeens ‘van alles mogelijk is’ en je merkt dat je geest al begint te anticiperen op dingen die misschien wel nooit zullen komen. De verwachtingsvolle geest van de moderne mens is in veel opzichten een handicap geworden, omdat het een virtuele benadering van het leven oplevert die niet doet wat mogelijk is met wat beschikbaar is, maar die steeds hardnekkig werkelijkheden blijft creëren los van het hier en nu.

Zoek het zelf maar uit

Gameverslaving is een ander voorbeeld van willen ontsnappen aan een maatschappij die overweldigd. Je urenlang concentreren op een spelletje geeft de illusie van een bereikbaar doel en haalt de gedachten af van de doelloosheid van je werkelijke bestaan, of het is juist een manier om je geest permanent bezet te houden, om thuis met jezelf alleen de stilte uit de weg te gaan of de intimiteit van een goed gesprek met je levenspartner. Wegduiken, verschuilen, verdoven, dat is de werkelijke oorzaak voor het gebruik en later het misbruik van allerlei genotsmiddelen en verslavende gedragingen. Als duidelijke positieve waarden in de opvoeding niet worden meegegeven, dan kunnen mensen niets anders dan door de pijn heen gaan van het overschrijden van hun eigen grenzen om te ontdekken wat die grenzen zijn en welke waarden ze willen nastreven om die grenzen voortaan bij zichzelf te respecteren. Voor mijn gevoel laten we jongeren in onze cultuur het allemaal teveel zelf uitzoeken waar ze met hun leven naartoe willen en gaat er een hoop tijd verloren voordat ze eindelijk het goede spoor voor zichzelf vinden. Daarbij lopen ze door bijvoorbeeld overmatig drankgebruik vanaf jonge leeftijd flinke schade op aan de hersenen, zodat het de spreuk ‘je moet alles een keer geprobeerd hebben’ niet altijd opgaat.

En ook al zijn de gevolgen van het excessieve gedrag bij veel jongeren bekend; de doden na house-feesten door verkeerde pillen of oververhitting van het lichaam door te lang door te gaan op pepmiddelen, comazuipers die het avondje met hun vrienden bijna niet konden navertellen, toch gaan ze er vrolijk mee verder, zodat geconcludeerd kan worden dat we in een cultuur leven waar dit soort verschijnselen helemaal geen afschrikkende werking hebben. De behoefte aan aandacht die wordt verkregen met dit ‘sociale gedrag’ is kennelijk groter dan de vrees voor de mogelijke gevolgen ervan. Het ontsnappen aan de innerlijke leegte weegt toch zwaarder. Daarom zou het goed zijn als we jongeren weer vertrouwd gaan maken met een bepaalde vorm van zelfregulatie, meditatie en zelfreflectie om spirituele waarden te ontdekken naast het eenzijdige volstampen van hun hoofden met ‘nuttige’ kennis. Want wat heb je eigenlijk aan kennis als je zo weinig van jezelf begrijpt dat je met je toekomstige baan de middelen gaat verdienen waarmee je jezelf in je vrije tijd naar de klote mag helpen?

Sven Snijer