zondag 1 februari 2015

De schrijver en zijn muze


“Something to say: something that burns like a hot coal in your gut – something that pounds like a pump in your groin & the courage to love like a wound that never heals"
                                                                                                             Erica Jong

Een van de meest ontnuchterende ervaringen in mijn leven is de ontdekking dat schrijven echt werken is. ‘Ontdekking’ is daarbij niet eens het juiste woord, want ik wist het al langer, maar nu kan ik eindelijk bevestigen wat mij lang geleden al werd gezegd, dat inspiratie niet uit de hemel komt vallen. Het wordt door eigen inspanning opgewekt en moet van begin tot einde worden begeleid door kritische reflectie, waarbij het corrigeren nooit ophoudt. Het is een bezigheid zoals alle anderen; je wordt er goed in als je het vaak doet en welk onderwerp je ook over schrijft, je komt altijd jezelf tegen.

Ieder mens die zijn droom wil vervullen, begint met het uitgangspunt dat de droom zelf de vervulling zal zijn van een lang proces van mentale of fysieke inspanning, dat als bewijs zal gelden voor de afgelegde weg. Maar na verloop van tijd wordt duidelijk dat de weg zelf veel belangrijker is dan wat er uiteindelijk tot stand wordt gebracht, omdat de manier van leven die erdoor wordt ontdekt een veel grotere schat is dan de gedroomde doelstelling. Niemand kan meer verlangen dan zijn natuurlijke zelf te zijn en met zijn beschikbare middelen te doen waar hij toe in staat is en niet meer dan dat, want als hij ernaar verlangt meer te doen, of meer tot zijn beschikking te hebben dan wat hem gegeven is, dan verraadt het een obsessie met een droom die nooit gerealiseerd zal worden, of die nooit het verlangde genoegen in en met zichzelf zal brengen. Wie doelen nastreeft buiten zijn natuurlijke talenten en ambities is niet zichzelf aan het vervullen, maar probeert een demon te bestrijden, een afgrond te vermijden waar hij bang is in te vallen als niet een onvoorstelbare inspanning hem weg kan dragen naar een plaats buiten zijn normale doen. De droom die niet in het verlengde ligt van het gewone leven is vaak de keerzijde van iemands grootste angst. Niet het vervullen is de drijfveer, maar de angst dat het nooit vervuld zal zijn. En die angst blijft vaak bestaan, al zijn honderd doelen bereikt en komt bevestiging van overal.

Schrijven kan ook een droom zijn of een gevaar, omdat de wereld die de schrijver wil betreden niet anders mag zijn dan die waar hij in leeft, of waar hij uit vandaan komt. Het begrip inspiratie heeft voor verschillende schrijvers een eigen betekenis, maar er zijn weinig schrijvers die geloven dat het vanzelf met de wind komt aanwaaien, of ze nu heel productief zijn of alleen zo nu en dan een boek schrijven. Voor de een is schrijven als ademen, het gaat de hele dag door- en voor anderen is het vooral een bespiegeling en dient om ervaringen te verwerken en ze betekenis te geven. Wie langer over zichzelf en zijn ervaringen nadenkt, wordt filosofischer van toon en wie een sterke drang heeft om zichzelf aan de wereld te laten zien, met alles wat mooi en lelijk is aan zijn eigen persoon, is expressiever en directer. De eerste beschrijft inzichten, de tweede beschrijft ontmoetingen. Het mooiste is als het samen gaat, zodat de inzichten door de lezer kunnen worden verbonden met de ervaringen van de schrijver, wat het beste de functie van het schrijven weergeeft. Schrijven om jezelf te vinden, zodat het niet alleen een verwerking van geleefde ervaringen is, maar ook een onbewuste vooruitblik op de dingen die komen gaan.

Schrijven als een noeste arbeid is een idee dat ik altijd ver bij me vandaan heb gehouden, omdat ik vreesde de engel te verliezen die me gouden woorden zou influisteren, als ik mezelf maar beschikbaar zou houden en onverstoord door de woelingen der wereld, mijn blik gericht zou houden op de wijsheid die me uit het slijk omhoog zou trekken. Maar met de vrees de engel te verliezen, door te diep in de wereld te duiken en te schrijven vanuit eigen ondervinding, voedde ik tegelijkertijd het monster dat zich schuil hield onder mijn hemd, dat stikte door loochening en zelfontkenning, woedend over de zoete vruchten van het leven die wel anderen in de schoot vielen die minder angst hadden vuile handen te maken. De schrijver is geen filosoof, maar een bewoner van een gebied tussen hemel en aarde en een onderdompeling is net zo goed een deel van zijn lot als een onverwachte verheffing. De overwinning van de schrijver ligt in een volledig afstand doen van een plaats in de hemel of op aarde, want zijn gratie ligt in de bewegelijkheid en de nieuwsgierigheid die hem overal brengt daar waar de kennis is, daar waar verandering plaatsvindt, de transformatie van geest tot stof en weer terug van stof naar de wereld van de geest.

Ik behoort tot degenen die nergens toe behoren en ben een non-conformist, zoals alle andere non-conformisten. Een reiziger zonder een vaste verblijfplaats, maar met een vaste bestemming. Die van het vooruitgaan langs de onzichtbare lijn van het verhaal dat zich wil vertellen. Het verhaal dat niet kan wachten, maar dat ook niet kan worden gehaast, omdat zijn vorm in het onzichtbare moet worden afgetast en stap voor stap naar voren worden gehaald, zoals een kind dat op het punt staat geboren te worden. Alles wat niet meebeweegt met de natuurlijke geboorte is geweldpleging en schrijven kan als het niet in vrijheid en natuurlijkheid gebeurt, zowel een vroeggeboorte zijn als een doodgeboren kind. Het leven kan niet worden tegengehouden en ideeën over het leven kunnen nooit het leven zelf vervangen. De schrijver die niet weet waar hij over moet schrijven, weet niet wie hij zelf is. Nog erger, hij weet niet wie hij morgen zal zijn. De stuwende krachten in zijn innerlijk zijn te zwak, omdat ze te weinig begeestering kennen door een overmatige gerichtheid op de eisen van de wereld, of ze zijn zo in zichzelf verstrikt geraakt, dat ze de weerklank van de wereld om zich heen in het geheel niet meer verstaan. Wie de romantiek durft te doden van het geschonken inzicht, kan zelf gaan nadenken en kan zich door een golf van inspiratie laten bijschijnen, zonder dat licht zelf te volgen. Want vaak zijn het zijwegen die ermee zichtbaar worden, die zich lang niet altijd lenen voor een exploratie die de schrijver zich kan veroorloven.

Ik aanvaard dat schrijven werken is en dat ik niet op zoek hoef te gaan naar iets magisch en betoverends. Niets is uiteindelijk magischer dan uit jezelf iets voort te brengen dat kan bestaan in de concrete wereld vanuit een ongeziene verblijfplaats. En het grootste wonder is het te doen. Die vreemde scheppingsdaad verrichten, die ervoor zorgt dat het niet-bestaan een bestaan krijgt, al is het voor de schrijver even duister hoe het zich zal voltrekken als voor de lezer die het later in handen krijgt. Niemand hoeft ergens op te wachten, nergens hoeft langer over te worden nagedacht. Het gaat om de afstemming van de schrijver op datgene wat reeds lang ligt te wachten in een voorbewust gebied van het brein, dat is bijeengebracht door jaren van kennisvergaring, levenservaringen en de beschouwing daarover. Het schrijven is enkel het startsein, want al het werk is al gedaan in het onbewuste gebied, waar de bekende en onbekende dingen zich klaar houden voor de aanstaande vereniging. Een wilsbesluit moet de bekroning geven aan een lang verwacht huwelijk tussen het weten en het verlangen. We kunnen verlangen om meer te weten en weet hebben van een groter verlangen, maar alleen wanneer beiden als gelijkwaardige krachten verbonden zijn, kan het verhaal groeien en komt er licht in de duisternis. Eén vonk is nodig om het vuur te maken, maar jaren van hout sprokkelen en de kunst van het vuur maken zijn eraan vooraf gegaan.

Een vuur moet blijvend gevoed worden, zodat een mooie vlam niet plotseling een triest einde kent. Een mens kan niet leven om te mogen schrijven, maar moet het leven tegemoet treden om iets te hebben waar over geschreven kan worden. En je kunt niet dromen middenin je eigen verhaal. Wie schrijft in zijn geest als het verhaal zich ontvouwt,vergeet te leven en tast niet diep genoeg in zijn ervaringen om er de rauwe substantie uit te halen waar een verhaal van wordt gesmeed. Onderwerpen zat in de wereld, maar gebeurtenissen kunnen zinloze herhalingen worden als de blik niet steeds een nieuw  perspectief vindt om ze te beoordelen. Kennis is het instrument dat nieuwe glans geeft aan oude ervaringen en dat de kracht schenkt om in verliezen winst te zien. Wie zich de wereld toe-eigent met een visie kan niet in rampspoed verloren gaan, maar zal boven komen drijven voordat zijn laatste uur geslagen heeft. Schrijven is in bezit nemen. Het terugvorderen van alles dat onafgemaakt in het verleden lag, waarvan de rafelige randjes bleven wachten op een afwerking en een ingenaaid worden in de lappendeken van een geïntegreerd bestaan. Schrijven is een toekomstperspectief, dat gebouwd is op de heling van het verleden, dat gemankeerd en gebroken, met intervallen en herhalingen, een continuïteit verlangt vanuit de kracht die haar vanaf het begin heeft bezield. De muze komt niet vanuit de hemel, ze woont in de onderbuik.

Sven Snijer